Հակահայկական հրապարակումներ ռուսական գիտական «Современная научная мысль» ամսագրում. «Գեղարդ» հիմնադրամի հետաքննությունը
2025-08-11
«Գեղարդ» գիտավերլուծական հիմնադրամը բողոք–դիմում է հղել Ռուսաստանի Գիտությունների ակադեմիայի նախագահությանը, ՌԴ Բարձրագույն ատեստացիոն հանձնաժողովին (ԲԱՀ) և «Современная научная мысль» ամսագրի տնօրինությանը՝ ամսագրում ակադեմիական և գիտական էթիկայի չափանիշների խախտումների վերաբերյալ։
ԲՈՂՈՔ
Ռուսաստանյան «Современная научная мысль» (2022–2024 թթ.) ամսագրում տպագրված հակահայկական, պատմական կեղծարարության և ադրբեջանական քարոզչության ակնհայտ դրվագներ պարունակող աշխատանքների վերաբերյալ։
Ստորև ներկայացվում են գիտաքննադատական դիտարկումներ՝ «Ժամանակակից գիտական միտք» («Современная научная мысль») ամսագրում տպագրված հետևյալ հոդվածների վերաբերյալ․
Халилов Э.Ш. Кавказская политика России: историософские размышления (2022, № 3).
Ахмедова Н.А. Вопросы истории Азербайджана в российской историографии второй половины XIX – начала XX века (2023, № 6).
Гюнтекин Наджафли. Восточная политика Екатерины II и попытки создания армянского государства на Южном Кавказе (60–80-е гг. XVIII в.) (2023, № 3).
Исмаилов Х.Н. К характеристике сельского хозяйства в Эриванской губернии в начале XX века (2024, № 5).
Այս հոդվածների քննությունը ցույց է տալիս, որ բոլոր՝ չորս հրապարակումներում էլ առկա են ադրբեջանական քարոզչությանը հատուկ՝ քաղաքականորեն մոտիվացված, պատմական նյութի խեղաթյուրումներ, հայերի պատմական ներկայությունը տարածաշրջանում չեզոքացնելու կամ նվազեցնելու փորձեր։
Այս առումով՝ հատկապես «ցայտուն» է Ադրբեջանի Գիտությունների ազգային ակադեմիայի Պատմության ինստիտուտի առաջատար գիտաշխատող Գյունթեքին Նաջաֆլիի հոդվածը, որտեղ առկա են պատմական իրողությունների ակնհայտ կեղծումներ և ակադեմիական էթիկայի կոպիտ խախտումներ։ Օրինակ՝
հեղինակը միտումնավոր անտեսում է հայկական և ռուսական քաղաքական սուբյեկտների միջև դիվանագիտական հարուստ նամակագրության աղբյուրագիտական բազան,
միտումնավոր չի նշվում Արցախի մելիքների հայկական ծագման մասին՝ նրանց ներկայացնելով որպես «քրիստոնյա մելիքներ»,
հայ քաղաքական ու մշակութային գործիչների մշակած ազատագրության ծրագրերը ներկայացված են պարզունակ և հեգնական ձևով՝ հայերին վարկաբեկելու ակնհայտ միտումով (օրինակ՝ «Հայ արքեպիսկոպոսը ներկայացրել է հայկական հողերի հորինված քարտեզ…»),
օգտագործվում է գրականության սահմանափակ ցանկ․ 17 աղբյուրներից կեսն ադրբեջանական է, ներառյալ՝ ինքնահղում սեփական հոդվածներին, ինչը հակասում է գիտական բարեվարքությանը։
Ուշագրավ է, որ հեղինակն Օսմանյան և Իրանական պետությունների կողքին XVIII դարում և XIX դարի սկզբին հիշատակում է «Ադրբեջան» քաղաքական միավորը, որը տվյալ ժամանակաշրջանում պարզապես գոյություն չի ունեցել։
Ն.Ա Ահմեդովայի հոդվածում կիրառվում է տեղանունների փոխարինման մեթոդը՝ Արևելյան Հայաստանի բնիկ հայկական տարածքների նկատմամբ դիտավորյալ հետադարձ կերպով թյուրքական անվանումներ ներմուծելը։ Պատմագիտական արժանահավատ աղբյուրները (ռուսական, հայկական, եվրոպական, արաբական, վրացական, բյուզանդական և այլն) վկայում են տվյալ տարածքներում հայկական ներկայության մասին։ Բացի այդ՝ անընդունելի է «Արևմտյան Ադրբեջան» եզրույթի օգտագործումը պատմական հայկական հողերի նկատմամբ, ինչպես նաև՝ մինչ 1918 թվականը գոյություն չունեցող «Ադրբեջանի» արհեստական բաժանումն «Արևմտյան» և «Արևելյան» մասերի։
Նմանատիպ նարատիվներ հանդիպում են նաև Է.Շ.Խալիլովի հոդվածում։ Վերջինս պնդում է, օրինակ, թե ռուս-իրանական պատերազմների արդյունքում «Ադրբեջանի պատմական տարածքը վերջնականապես բաժանվեց երկու մասի»։
Ակնհայտ կեղծարարություն է նաև Արցախում «աղվանաթյուրքական ցեղերի» գոյության մասին պնդումը, որոնք իբր հնուց բնակվել են այստեղ։ Այս հասկացությունը պատմական օքսյումորոն է (հունարենից՝ անգրագետ սրամտություն)։ Աղվանքը՝ որպես քաղաքական միավոր, դադարել է գոյություն ունենալ VIII դարում, մինչդեռ թյուրքական ցեղերը հայտնվել են տարածաշրջանում միայն XI դարի կեսերին՝ սելջուկյան արշավանքների արդյունքում։ Այս կեղծ թեզը, որը մշակվել է Ֆ. Մամեդովայի կողմից խորհրդային շրջանում, զուտ քաղաքական բնույթ է կրում և զուրկ է աղբյուրագիտական տարրական հիմքից։
Բացի այդ՝ Խալիլովի հոդվածի գրականության ցանկի վերլուծությունը ևս վկայում է հետազոտության ակադեմիական չափանիշներին անհամապատասխանության մասին։ 18 աղբյուրներից 11-ն ադրբեջանական հրատարակություններ են, բացակայում են հայկական աղբյուրները, գրեթե չկա արևմտյան պատմագիտական գրականություն, օգտագործված են հնացած և քաղաքականապես մոտիվացված աշխատություններ՝ օրինակ՝ Վ.Լ. Վելիչկոյի աշխատանքը և այլն։
Ադրբեջանական հակագիտական նույն նարատիվները բնորոշ են նաև Խ.Ն Իսմայիլովի աշխատանքին, որը շարադրվել է ընդամենը 9 հրապարակման հիման վրա, ընդ որում՝ մի մասն ադրբեջանական։ Հոդվածում բացակայում են արխիվային հիմնական աղբյուրները, իսկ եզրակացությունները հիմնված են քաղաքականացված մեկնաբանությունների վրա, ներառյալ՝ փաստական հիմք չունեցող պնդումները, թե իբր XX դարի սկզբին Երևանի նահանգում ապրել են «ադրբեջանցիներ»։ Իրականությունն այն է, որ նման էթնոնիմ տվյալ ժամանակաշրջանում գոյություն չի ունեցել, և Կովկասի թյուրքախոս մահմեդական բնակչությունը պաշտոնական փաստաթղթերում ընդամենը նշվել է որպես «մահմեդականներ» կամ «կովկասյան թաթարներ»։
Հակագիտական և անհիմն է հեղինակի պնդումը, թե «Թուրքմենչայի (1828 թ․) և Ադրիանապոլսի (1829 թ․) պայմանագրերից հետո ցարական կառավարությունը նպատակաուղղված տեղափոխում էր հայերին Ղաջարական պետությունից և Օսմանյան կայսրությունից՝ այս տարածքներում ադրբեջանցիների տեսակարար կշիռը նվազեցնելու և հետագայում Երևանը հայացնելու նպատակով»։
Մեր համոզմամբ՝ ամսագրի խմբագրական խորհուրդը պետք է բավարար գիտելիքներ ունենար՝ իմանալու, որ Երևանը պատմական հայկական քաղաք է՝ տեղաբնիկ հայկական բնակչությամբ։
Վերոհիշյալից ելնելով՝ մենք պահանջում ենք.
անցկացնել նշված հրապարակումների գիտական կրկնակի փորձաքննություն,
հեռացնել այս և այլ նմանատիպ աշխատանքներն ամսագրի կայքէջից,
խստացնել Հարավային Կովկասին վերաբերող հոդվածների գրախոսման ընթացակարգը,
ապահովել գիտական ամսագրին հարիր ակադեմիական չափանիշների պահպանումը։
Հարգանքով՝
«Գեղարդ» գիտավերլուծական հիմնադրամ
ՀՀ Գիտությունների ազգային ակադեմիա,
Հայաստան, 0019, Երևան, Մարշալ Բաղրամյանի պող., 24 +374-77-978895 [email protected]
Антиармянские публикации в российском научном журнале «Современная научная мысль»: расследование фонда «Гегард»
ЗАЯВЛЕНИЕ-ПРОТЕСТ
по поводу публикаций в журнале «Современная научная мысль» (2022–2024 гг.) с признаками исторических фальсификаций и идеологической пропаганды
Президиуму Российской академии наук,
Экспертному совету по истории Высшей аттестационной комиссии (ВАК),
Администрации журнала «Современная научная мысль»
Уважаемые коллеги!
В последние годы в журнале «Современная научная мысль», издаваемом АНО «Научно-исследовательский институт истории, экономики и права», систематически публикуются статьи азербайджанских авторов с ярко выраженными антинаучными и антиармянскими утверждениями. Анализ ряда материалов, опубликованных в указанном издании, позволяет констатировать:
концентрацию публикаций с антиармянской направленностью,
отсутствие адекватного рецензирования статей по закавказской тематике;
низкое качество источниковедческой базы;
систематическое нарушение академических стандартов.
Ниже приведены научно-критические замечания к следующим статьям, опубликованным в журнале «Современная научная мысль»:
Халилов Э.Ш., Кавказская политика России: историософские размышления (2022, № 3).
Ахмедова Н.А., Вопросы истории Азербайджана в российской историографии второй половины XIX – начала XX века (2023, № 6).
Гюнтекин Наджафли, Восточная политика Екатерины II и попытки создания армянского государства на Южном Кавказе (60–80-е гг. XVIII в.) (2023, № 3).
Исмаилов Х.Н., К характеристике сельского хозяйства в Эриванской губернии в начале XX века (2024, № 5).
Проведённый анализ показал, что все четыре публикации демонстрируют устойчивую тенденцию к политически мотивированным искажениям исторического материала, ретроспективной этнизации многонационального наследия Закавказья и попыткам делегитимации армянского исторического присутствия в регионе.
Особенно показательна в этом отношении статья ведущего научного сотрудника Института истории Национальной академии наук Азербайджана Гюнтекина Наджафли. В работе автора зафиксированы грубые нарушения исторической достоверности и академической этики, а также очевидные фальсификации. Приведём лишь некоторые примеры:
намеренное игнорирование обширного корпуса дипломатической переписки между армянскими и российскими политическими субъектами;
умолчание об армянском происхождении карабахских меликов, представление их как абстрактно «христианских» правителей;
упрощённая и ироничная подача армянских проектов независимости, направленная на дискредитацию роли армян как исторического субъекта (например: «Армянский архиепископ представил вымышленную карту армянских земель…»);
ограниченный и несбалансированный список литературы (из 17 источников половина — азербайджанские публикации, включая самоцитирование, что не соответствует принципам академической добросовестности).
Особо обращает на себя внимание тот факт, что наряду с политическими субъектами вроде Османской империи и Иранского государства автор упоминает «Азербайджан» применительно к XVIII–началу XIX века, хотя в этот период такой политико-географической единицы в Закавказье не существовало.
В статье Ахмедовой Н.А. используется метод топонимической подмены — сознательная попытка ретроспективного внедрения тюркских наименований в отношении исконно армянских территорий Восточной Армении. Научно установленный корпус источников (российских, армянских, европейских, арабских, грузинских, византийских и др.) последовательно подтверждает христианское, преимущественно армянское присутствие в указанных регионах. Особенно неприемлемо использование автором термина «Западный Азербайджан» применительно к историческим армянским землям, а также искусственное деление «Азербайджана» на «Западный» и «Восточный» в отношении периода до 1918 года.
Аналогичные нарративы встречаются и в статье Халилова Э.Ш., утверждающего, что «историческая территория Азербайджана была окончательно разделена на две части». Термин «Азербайджан» в применении к Закавказью начинает использоваться только с 1918 года; в официальных документах Российской империи, Каджарского и Сефевидского Ирана, а также в источниках более раннего времени он отсутствует.
К числу грубых фальсификаций относится и утверждение о якобы существовавших «албанско-тюркских племенах», издавна населявших Карабах. Это понятие является историческим оксюмороном: Кавказская Албания прекратила существование как политическая единица в VIII веке н.э., тогда как тюркские племена появились в Закавказье лишь с середины XI века с началом нашествий тюрок-сельджуков. Указанная концепция, разработанная Ф. Мамедовой в советский период, носит сугубо политический характер и лишена надёжной источниковедческой базы.
Кроме того, анализ библиографии статьи Халилова Э.Ш. (18 наименований, из которых 11 — азербайджанские издания, практически не представлена западная историография, использованы устаревшие и политически ангажированные работы, в том числе публикация Величко В.Л., отсутствуют армянские источники и т.д.) свидетельствует о несоответствии исследования академическим стандартам.
Те же недостатки характерны и для работы Исмаилова Х.Н., выполненной на основе всего 9 публикаций, часть которых составляют азербайджанские источники. В статье отсутствуют важнейшие архивные первоисточники и официальные российские документы эпохи, а выводы основаны на политизированных интерпретациях, включая утверждения о наличии «азербайджанцев» в Эриванской губернии в начале XX века без документальных подтверждений и без учёта того факта, что такого этнонима в исследуемый период не существовало вообще, а тюркоязычное мусульманское население Закавказья в официальных документах обозначалось дефинициями «мусульмане» или «кавказские татары».
Автору присущи подобные необоснованные и абсурдные утверждения, как: «После заключения Туркманчайского 1828 года и Адрианопольского 1829 года договоров царское правительство целенаправленно переселяло на эти территории армян из Каджарского государства и Османской империи. Цель состояла в том, чтобы уменьшить удельный вес азербайджанцев в составе населения региона и их влияние, а со временем армянизировать Ереван».
На наш взгляд, редколлегия журнала должна обладать достаточной компетенцией, чтобы знать о том, что Ереван является исконно армянским городом с автохтонным армянским населением.
На основании вышеизложенного настоятельно требуем:
Провести экспертизу указанных публикаций,
Исключить данные и аналогичные работы из журнала,
Усилить процедуры рецензирования статей по кавказской тематике,
Обеспечить соблюдение академических стандартов научного издания.
Копии настоящей жалобы направлены в Министерство образования и науки РФ, ВАК и другие компетентные органы.
С уважением,
Научно-аналитический фонд «Гегард» Национальная академия наук Республики Армения Армения, 0019, Ереван, пр. Маршала Баграмяна, 24 +374-77-978895 [email protected]
