Իսմայիլի շրջանի Ազայիշեն (Նորշեն) գյուղը

2025-06-23

Իսմայիլի շրջանի Ազայիշեն (Նորշեն) գյուղը գտնվել է շրջկենտրոնից շուրջ 18 կմ հարավ-արևմուտք: Համեմատաբար նոր բնակավայր լինելու պատճառով կոչվել է Նորշեն, ինչպես նաև՝ Զայիշեն: Բնակիչները գաղթել են Արցախի Խաչեն, Վարանդա և Ջրաբերդ գավառներից:

1861 թվականին գյուղն ունեցել է 55 տուն հայ բնակչություն: Հայտնի տեղագիր Մակար Բարխուտարյանցի այցելության ժամանակ` 1890 թվականին, գյուղում ապրել է 83 տուն հայ` 693 բնակիչներով։ 1914 թվականին Ազայիշենն ամբողջությամբ հայաբնակ էր՝ 879 բնակիչներով:

1907 թվականին գյուղում կառուցվել է դպրոցական շենք, որի ճակատային քարին փորագրված է եղել.

«Այիբ, բեն, Ազայ շեն, 1907»:

1918 թվականի ամռանը թուրքական բանակը ներխուժել է գյուղ, կոտորել բնակչությանը։ Գյուղացիներից ոմանք դիմել են հերոսական ինքնապաշտպանության: Այդ կռվում աչքի են ընկել Հարություն Օհանյանը, Գրիգոր Մանուչարյանը և Ալահվերան Օհանյանը: Վերջինս տապանաքարը գտնվել է գյուղի գերեզմանատանը` հետևյալ արձանագրությամբ.

«Այս է տապան Ալահվերան Օհանյանի,

ծ. 1865, մ. 1918»:

Ադրբեջանում խորհրդային իշխանության հաստատումից հետո կոտորածներից փրկված ազայիշենցիները կրկին բնակություն են հաստատել հայրենի գյուղում: 1924 թվականի տվյալներով՝ Ազայիշենում ապրել է 35 տուն հայ` 155 բնակիչներով:

Խորհրդային իշխանության տարիներին գյուղում գործել է հայկական ութնամյա դպրոց, որը փակվել է 1984 թվականից հետո։

1988 թվականին գյուղում եղել է հայաբնակ 70 տուն` 170 բնակիչներով, որոնք բռնագաղթել են նույն թվականի դեկտեմբերին:

Ազայիշենում եղել է Սուրբ Աստվածածին անունով եկեղեցի, որը չի պահպանվել: Հուշարձանագետ Սամվել Կարապետյանի այցելության ժամանակ` 1984 թվականին, պահպանված է եղել գյուղի գերեզմանոցը` 19-րդ դարին վերաբերող բազմաթիվ արձանագիր տապանաքարերով: Ս. Կարապետյանը հրապարակել է Ազայիշենի գերեզմանոցում պահպանված ամենահին տապանաքարի (1796 թ.) արձանագրությունը.

«Այս է տապան Մռավաչ Եկանի որդի,

Դանէլ(ին). ՌՄԽԵ (1796) թվ.»:

Գյուղի գերեզմանոցում հուղարկավորված են եղել նաև հոգևորականներ.

«Աստուած ողորմի Տէր Սարգիսին

Յարութիւնեանց, 1875 թ.»:

«Այս է տապան Տէր Յովհաննեսին, որ

էր որդի Տէր Սարգըսին Յարութիւնեանց, 1862»:

1960-ական թվականներին Ազայիշենում կառուցվել է 3 ջրամբար։ Գյուղի հարավային եզրին գտնվող ջրամբարի ճակատային քարին արձանագրված է եղել․

«Յիշատակ Սանվէլի Թավարեանց, 1908 թ.»:

Գյուղն այժմ կոչվում է Սուլթանքենդ և բնակեցված է ադրբեջանցիներով:

Գրականություն՝

Բարխուտարեանց Մ., Աղուանից երկիր եւ դրացիք: Արցախ, Երեւան, 1999:

Կարապետյան Ս., Բուն Աղվանքի հայերեն վիմագրերը, Երևան, 1997:

Կարապետյան Ս., Բուն Աղվանք, մաս 1, Երևան, 2024, էջ 86–95:

Բաժանորդագրվեք մեր ալիքին Telegram-ում