2025
2025
2025-06-23
İsmayıllı rayonunun Azayişen (Norşen) kəndi rayon mərkəzindən təxminən 18 km cənub-qərbdə yerləşirdi. Nisbətən yeni yaşayış məntəqəsi olduğuna görə Norşen, həm də Zayişen də adlanırdı. Sakinləri Artsaxın Xaçen, Vərəndə və Craberd mahalılardan köçüblər.
1861-ci ildə kənddə 55 ev erməni əhalisi olub. Məşhur topoqraf Makar Barxudaryantsın ziyarəti zamanı-1890-cı ildə, kənddə 83 ev erməni əhalisi-693 sakin yaşayırdı. 1914-cü ildə Azayişendə yalnız ermənilər yaşayırdı-879 sakin.
1907-ci ildə kənddə məktəb binası tikilib, onun ön daşına aşağıdakılar həkk olunub.
“Ay(i)b (A), ben (b), Azay şen, 1907-ci il”.
1918-ci ilin yayında türk ordusu kəndə daxil olaraq əhalini qətlə yetirib. Kənd sakinlərinin bir qismi qəhrəmancasına özünümüdafiə edib. Həmin döyüşdə Harutyun Ohanyan, Qriqor Manuçaryan və Alahveran Ohanyan fərqləniblər. Yuxarıdakının məzar daşı kənd qəbiristanlığında tapılıb və üzərində aşağıdakı kitabəsi var.
“Bu Alahveran Ohanyanın məzar daşıdır,
1865-ci ildə anadan olub, 1918-ci ildə vəfat edib”.
Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra, qırğınlardan canlarını qurtaran azayişenlilər yenidən öz doğma kəndlərində məskunlaşıblar. 1924-cü ilin məlumatlarına görə, Azayişendə 35 ev erməni əhalisi-155 sakin yaşayırdı.
Sovet hakimiyyəti dövründə kənddə erməni səkkizillik məktəbi fəaliyyət göstərirdi, həmin məktəb 1984-cü ildən sonra bağlanıb.
1988-ci ildə kənddə ermənilərin yaşadığı 70 ev-170 sakin olub, həmin əhali eyni ilin dekabr ayında məcburi deportasiya edilib.
Azayişendə Surb (Müqəddəs) Astvatsatsin adlı kilsə olub, yuxarıdakı qorunub saxlanılmamış. 1984-cü ildə orta əsr memarlığı üzrə mütəxəssisi Samvel Karapetyanın ziyarəti zamanı 19-cu əsrə aid çoxlu kitabələri olan kənd qəbiristanlığı qorunub saxlanılmışdır. Samvel Karapetyan Azayişen qəbiristanlığında qorunub saxlanılmış ən qədim məzar daşının (1796-cı il) kitabəsini nəşr edib.
“Mravaç Yeganın oğlu Danielin məzar daşı budur, 1796-cı il”.
Kənd qəbiristanlığında həm də ruhanilər dəfn edilib.
“Ter Sargis Harutyunyantsı Tanrı rəhmət eləsin, 1875-ci il”.
“Ter Hovhannesin məzar daşı budur, o Ter Sargis Harutyunyantsın oğludur, 1862-ci il”.
1960-cı illərdə Azayişendə 3 su anbarı tikilmişdir. Kəndin cənub kənarındakı anbarının ön daşının üzərindəki yazıda qeyd ediib.
“Sanvel Tavaryantsın xatirəsinə, 1908-ci il”.
Hazırda kənd Sultankənd adlanır və azərbaycanlılar yaşayır.
Ədəbiyyat
Barxudaryants M., Albaniya ölkəsi və qonşuları. Artsax, Yerevan, 1999-cu il.
Karapetyan S., Albaniyanın erməni litoqrafiyaları, Yerevan, 1997-ci il.
Karapetyan S., Albaniyanın özü, 1-ci hissə, Yerevan, 2024-cü il, s. 86-95.