Տեղանունների ադրբեջանականացում՝ կեղծ ստուգաբանությամբ․ Ապարան

Հայաստանի դեմ տեղեկատվական-քարոզչական պատերազմը տարվում է տարբեր մակարդակներում։ Հայկական տեղանունների ծագումնաբանության կեղծմամբ զբաղվում է նաև Բաքու TV հեռուստաընկերությունը, որն ալիևյան վարչակարգի ձեռքին Հայաստանի դեմ ծավալապաշտական քաղաքականության գործիքներից մեկն է։

Հեռուստաընկերության հաղորդումներից մեկում Ապարան տեղանվան ծագումնաբանությունը ներկայացվում է՝ որպես թյուրքական բառ՝ «վայր, որտեղ ապրել են ապար-ավարները»։ Բնականաբար, այս վարկածը չունի գիտական որևէ հիմք և ուսումնասիրություն․ կառուցված է համանունության վրա։

Ապարան տեղանվան ծագումնաբանության վերաբերյալ բազմաթիվ բացատրություններ կան, սակայն դրանցից ոչ մեկը կապ չունի «ապար-ավար»-ների հետ։ Ըստ գրող, հրապարակախոս Մեսրոպ Թաղիադյանի՝ բառը ծագել է «ապարանք»-ից, լեզվաբան Հրաչյա Աճառյանը նշել է, որ այն փոխառություն է հին պարսկերենից։ Բրիտանացի դիվանագետ Ջեյմս Մորիերը բառը բխեցրել է պարսկերեն aber՝ «ամպ» ձևից, իսկ ռուս արևելագետ Մ․ Նիկոլսկին հակված էր այն վարկածին, որ բառն ուրարտական ծագում ունի[1]։

Ապարան անվան «ադրբեջանական ստուգաբանությունը», բնականաբար, ոչ մի առնչություն չունի գիտականության հետ։ Այն տեղեկատվական պատերազմի մի օրինակ է, որն Ադրբեջանը վարում է ինչպես Հայաստանի, այնպես էլ իր հարևան այլ երկրների դեմ։ Պատահական չէ, որ «հետազոտությունում» և դրա վերաբերյալ ռեպորտաժում հղում է արվում «հանճարեղ պատմագետ և լեզվաբան» Իլհամ Ալիևին, ըստ որի՝ «Հայաստանի բնակավայրերի անուններն ադրբեջանական ծագում ունեն»։

Ի դեպ, Հայաստանում ավարներ երբևէ չեն ապրել։ Նրանց բնակության արեալը սկզբնապես եղել է Արևելյան Ասիան, այնուհետև՝ Արևելյան Եվրոպան։ Ընդունված տեսակետի համաձայն՝ նրանք մոնղոլական ցեղերից մեկն էին։

Ապարան տեղանվան ադրբեջանական «ստուգաբանությունը» եզակի դեպքերից չէ․ այն խորհրդային տարիներից վարվող քաղաքականության շարունակությունն է, որի՝ հեռուն գնացող նպատակը ուրիշներին պատկանող տարածքների նկատմամբ հավականություններ ունենալն է, դրանց «օրինականացնելն է»։  

Ինչ վերաբերում է պատմական հիմքերին, եթե որևէ վայր թյուրքական անվանում է ունեցել, դեռ չի նշանակում, որ ադրբեջանական է և «ժառանգաբար» փոխանցվել է 20-րդ դարում ստեղծված Ադրբեջանին։ Բազմաթիվ բնակավայրերին թյուրքական տեղանվան ամրագրումը կապված է նաև ցարական շրջանի քաղաքականության հետ, երբ քարտեզներում, որոնց հաճախ հղում է անում Ալիևը, օգտագործվում էին հիմնականում թյուրքական անվանումներ՝ անտեսելով ավելի վաղ շրջանից գոյություն ունեցող բնիկ հայկական անվանումները։ Իսկ եթե որևէ տեղանվան հարցում հնարավորություն չկա կառչելու թյուրքական տարբերակից, ապա ադրբեջանցիները հորինում են այնպիսի անհեթեթություններ, ինչպիսին Ապարան տեղանվան «ստուգաբանությունն է»։

Լուսանկարը՝ Անահիտ Մինասյանի

[1] Անահիտ Աբրահամյան, Քասախ գետի ավազանում գտնվող մի քանի հնաբնակ գյուղերի ժողովրդագրական և բարբառային պատկերը, «Արդի հայերենագիտության խնդիրներ» գիտական հոդվածների ժողովածու, 2020, էջ 4-5։

Բաժանորդագրվեք մեր ալիքին Telegram-ում