2025
2025
Erməni Anapat[1] kəndi Naxicevan Muxtar Respublikasının Ordubad rayonunun yaşayış məntəqələrindən biri idi. Azərbaycanın nəzarətinə keçən azsaylı yaşayış məntəqələrindən biridir ki, erməni əhalisindən və erməni mədəniyyətinin izlərindən məhrum olduğuna baxmayaraq, öz erməni adını saxlayıb.
Erməni toponimikasında “Anapat” adı[2] çox yayılmışdır. Çoxlu monastırlar da “Anapat” adı ilə tanınır. Yaşayış məntəqələri və monastırlar “Anapat” adlandırılıblar, bu da “tənhalıq yeri, monastır, zahidlərin məskunlaşdığı tənha yer” kimi izah edilir. Sözün mənası “baxımsız, məskunlaşmamış” mənası ilə bağlıdır və bu söz erməni dilində erkən iran alınma sözlərindən biridir. Yaşayış olmayan “səhralar” dini icmaların fəaliyyət göstərdiyi yazı mərkəzlərinə, təhsil və mənəvi-mədəniyyət mərkəzlərinə çevrilirdi. Naxicevanın Anapat kəndinin adının əsasında da “səhra” sözünün bu semantik mənası dayanır ki, bu kənd, ehtimal ki, tarixi boyu zahid monastırı kimi də fəaliyyət göstərmişdir. Qevond Alişan hesab edir ki, bu, böyük yaşayış məntəqəsi olub.
Burada yazılan əlyazmalar arasında 1671-ci ilə aid İncil[3] də var. “...Anapat kəndindən-Urtuvar sərhədindən...”. Əlyazma perqament üzərindədir, onu alan isə Anapatın Qulu Xocanın arvadı Gülxantandır. Əlyazmanın miniatürləri, haşiyəli bəzəkləri var, Anapatdakı Müqəddəs Stepanos Naxavka kilsəsində yazılmışdır, yuxarıdakının xarabalıqları belə görünmür.
1829-1832-ci illərdə Anapatda 20, 1873-cü ildə-33, 1906-cı ildə isə 61 sakin olub. 19-cu əsrin sonlarından erməni əhalisi Anapatı tərk edib, ermənicə kitabələrlə böyük erməni qəbiristanlığı isə azərbaycanlılar tərəfindən dağıdılaraq məhv edilib. Eyni aqibətə hündür, mənzərəli yerdə yerləşən kənd ibadətgahı nail olub.
Azərbaycanlıların bu qədim yaşayış məntəqələrindən erməni izini məhv etdiyinə baxmayaraq, kəndin adı belə onun erməni mənşəyini və tarixini sübut edir.
[1] Hazırda-Naxicevan Muxtar Respublikasının Ordubad rayonunun Anabad yaşayış məntəqəsi.
[2] Ermənistanın və ətraf rayonların yer adlarının lüğəti, T.X. Akopyan, St. T. Melik-Baxşyan, H.X. Barseqyan tərtib etdilər, cild 1, Yerevan, 1986, s. 248.
[3] Maştots Matenadaranın Əlyazmalar Fondu, s. 255.