2025
2025
2025-10-27
Taliş Şərqi Zaqafqaziyanın ermənilərin yaşadığı kəndlərindən biri idi. Hazırkı Ağsu rayon mərkəzindən 5.3 km şimal-şərqdə: Ağsu çayının sol tərəfində yerləşirdi. Rusiya imperiyası dövründə Bakı quberniyasının Şamaxı qəzasının tərkibində olub. Kənd adının Talişşen, Taliş-Melik-Umud formaları da geniş yayılmışdır.
Kəndin yaranması ilə bağlı konkret məlumat qorunmayıb. Lakin, Makar Yepiskop Barxudaryantsın sözlərinə görə, talişlilər burada Artsaxın Dizak və Varanda mahallarından məskunlaşıblar.
1831-ci ilin statistik məlumatlarına görə, Taliş kəndində 24 ev erməni-138 sakin olub. 1861-ci ildə kənddə 15 ev erməni ailə yaşayırdı. 1876-cı ildə Talişdə erməni əhalisinin sayı 96 nəfərə çatmışdı. 1889-cu ildə kənddə 74 erməni, 1890-cı ildə-18 ev:75 erməni sakin yaşayırdı. 1901-ci ildə Talişin erməni əhalisi 67 nəfər, 1905-ci ildə isə 72 nəfər olub. 1909-cu ildə kənddə 74, 1912-ci ildə isə 77 erməni yaşayırdı.
Kənddə ermənilərlə yanaşı türkdillilər də məskunlaşıblar. 1880-ci illərin sonlarında kəndə səfər edən Makar Barxudaryants onlar haqqında heç bir məlumat vermədiyi üçün, onlar çox güman ki, 1890-cı illərin əvvəllərində Talişə köçüblər.
“Mşak” qəzetinin 1902-ci il saylarından birində Talişdə 6 erməni təsərrüfatının qaldığı, türkdillilərin sayının isə 40-a çatdığı barədə məlumat saxlanılıb. Onların, 1894-cü ildə Göyçə və Şamaxı qəzalarında qətl və soyğunçuluqla tanınan Mütəlimin başçılıq etdiyi Talişin erməni kənd başçısının evinə 20 nəfərlik hücumunda da iştirak etdikləri güman edilir. Türk quldurları kənd muxtarının evini talan edərək oranı tərk edə biliblər. Kənddə türk dillilər olduğundan Taliş erməniləri hətta kəndi tərk edib Şamaxıda məskunlaşmaq istəyirdilər.
1918-1920-ci illərdə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin mövcud olduğu illərdə kənddə qalan ermənilər yeni itkilər veriblər.
Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra xilas olmuş talişli ermənilər kəndə qayıtmayıb, Şamaxı rayonunun Zərxu kəndində (indiki Şirvan) məskunlaşıblar.
20-ci əsrin 80-ci illərinin sonlarında kənd yerində erməni qəbiristanlığının 15-dən çox kitabəli qəbir daşları hələ də qorunub saxlanılırdı. Böyük ehtimalla, həmin məzar daşları hazırda məhv edilib.
Ədəbiyyat
“Ardzaqank”, 1894, № 97, 24 avqust, s. 2.
Mesrop arxyepiskop Smbatyan Saqiyanın (Günəşli) Surb Stepanos monastırının və Şamaxı yeparxiyasına daxil olan digər şəhər və kəndlərdəki monastırların və ziyarətgahların təsviri, Tiflis, 1896, s. 139.
Sargisbekyan S., Şamaxı, “Mşak”, 1902, № 62, 21 mart, s. 2.
Barxudaryants M., Albaniya ölkəsi və qonşuları. Artsax, Yerevan, 1999-cu il, s. 96.
Karapetyan S., Albaniyanın özü, 1-ci hissə, Yerevan, 2024-cü il, s. 46.