2025
2025
2025-07-14
İsmayıllı rayonunun Vank kəndi rayon mərkəzindən 20 km qərbdə yerləşir. Vank Şamaxı qəzasının qədim yaşayış məntəqələrindən biri olub. Burası monastır mülkü olduğuna, kənd Vank və ya Vankaşen adlanırdı. Sakinlərin əcdadları Artsaxın Xaçen mahalının Vank kəndindən, Craberd mahalından, eləcə də Aşan, Nngi və Çartar kəndlərindən köçmüşlər.
19-cu əsrin ortalarında görkəmli kilsə xadimi və tədqiqatçısı arxiyepiskop Sarkis Calalyantsın səfəri zamanı Vankda 60 ev erməni əhalisi olub. 1861-ci ildə kənddə 140 ev erməni yaşayırdı. 1886-cı ildə məşhur topoqraf Makar Barxudaryantsın səfəri zamanı Vankda 182 ev erməni əhalisi olub-1033 sakin. 1914-cü ildə kənddə yalnız ermənilər yaşayırdı, əhalinin sayı-1131 nəfər.
1918-ci ilin yayında Vank kəndi türk qoşunlarının və yerli tatarların hücumuna məruz qalıb. Vanklılar və ətrafdakı təxminən 10 kənddən buraya toplaşan ermənilər, onların sayı 10-12 minə çatıbdı, dörd günlük qəhrəmancasına özünümüdafiə ediblər. 1918-ci ilin avqust ayında Vank kəndinin əhalisi türk qoşunlarının amansız qırğınlarına məruz qalıb.
Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra, qırğınlardan canlarını qurtaran vanklılar öz doğma kəndlərinə qayıdıblar. 1924-cü ildə Vankda ermənilərin yaşadığı 19 ev olub-60 sakin. Kənddə ibtidai məktəb fəaliyyət göstərirdi, yuxarıdakı 1950-ci illərdə bağlanıb.
Sovet Ermənistanından köçmüş azərbaycanlılara yeri hakimiyyət orqanları 1960-cı illərdə kəndin yaxınlığında ayrı bir məhəllə salıblar, bundan sonra Vankın erməni əhalisi tədricən öz doğma kəndini tərk etməyə başlayıb. Köçüb gedən ermənilərin evlərində ləzgilər məskunlaşıblar.
1985-ci ildə Vankda cəmi 12 ev erməni qalıbdı, onlar da 1988-ci ilin dekabr ayında deportasiya olunublar.
Vank kəndinin köhnə məhəlləsində Surb (Müqəddəs) Hovhannes adlı kilsə olub, yuxarıdakı 1985-ci ildə abidəşünas Samvel Karapetyanın ziyarəti zamanı artıq tamamilə dağıdılmış vəziyyətdə idi. Tikinti protokoluna görə, kilsə 1826-cı ildə tikilib.
“Surb (Müqəddəs) Hovhannes kilsəsi Ter Abrahamın xatirəsinədir
O Grigorun oğlu idi, 1826-cı il, Qabala”.
Vank kəndinin şimal-qərb tərəfində uzanan köhnə qəbiristanlığında Samvel Karapetyanın səfəri zamanı, hələ də 18-20-ci əsrlərə aid təxminən 200 qəbir daşı qorunub saxlanılırdı. Burada dəfn mərəsimləri 1988-ci ilin deportasiyasına qədər davam etdi.
Qəbiristanlıqda olan ən köhnə qəbir daşları 18-ci əsrin əvvəllərinə aid idi.
“Harutun qəbir daşı budur, yuxarıdakı ...oğludur, 1718-ci il”.
Vankın qəbiristanlığında həm də knyaz Petros Yuzbaşyanın məzar daşı qorunub saxlanılıb və üzərində aşağıdakı kitabə olub.
“Bu, Yuzbaşyanların sülaləsinin igid oğlu knyaz Petrosun məzarıdır
Ana Ermənistanın ruhlandırıcı övladı
Kral tərəfindən tac qoyulmuş cəngavər xaçı ilə
Onun cəsur adının xoş xatirəsi
Haykın nəsillərinin qəlbində unudulmaz olaraq qalır
Qoca yaşda vəfat etdi
13 sentyabr 1859-cu il”.
1860-cı ildə vəfat etmiş knyaz Rustam Arakelyantsın qəbir daşı da qəbiristanlığın diqqətəlayiq məzar daşlarından biridir.
“Cəngavər Rustamın məzarı budur
O Petros Arakelyantsın oğlu idi,
1860-cı ildə vəfat etdi”.
Vank kəndinin ətrafında Averak monastırının və Şaklu və ya Şakulu kənd yerləri, Karmir Kerts qədim ərazisi, Nahatak ziyarətgahı və Civanşirapat şəhər ərazisinin xarabalıqları qorunub saxlanılmışdır.
Kənd hazırda Vəng adlanır və azərbaycanlılar, ləzgilər yaşayır.
Ədəbiyyat
Barxudaryants M., Albaniya ölkəsi və qonşuları. Artsax, Yerevan, 1999-cu il.
Karapetyan S., Albaniyanın erməni litoqrafiyaları, Yerevan, 1997-ci il.
Karapetyan S., Albaniyanın özü, 1-ci hissə, Yerevan, 2024-cü il, s. 178-191.
Calalyant S., Böyük Ermənistana səyahət, II hissə, Tbilisi, 1858, s. 389.