2025
2025
2025-06-30
İsmayıllı rayonunun Gandzak kəndi rayon mərkəzindən 12.8 km cənub-şərqdə yerləşir. Kəndin sakinləri Artsaxın Dizak və Vərəndə mahalılarından köçüblər.
1861-ci ildə Gandzakda 99 ev, 1865-ci ildə isə 120 ev erməni əhalisi olub. 1886-cı ildə məşhur topoqraf Makar Barxudaryantsın ziyarəti zamanı kənddə 144 ev erməni əhalisi olub-1037 sakin.
1912-ci ildə Gandzakda yalnız ermənilər yaşayırdı: 240 ev-1444 sakin.
1918-1919-cu illərdə kənd türk qoşunlarının və yerli tatarların hücumuna məruz qalmışdır.
Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra qırğınlardan sağ çıxan gandzaklılar öz doğma kəndlərinə qayıdıblar.
1924-cü ildə Gandzakda ermənilərin yaşadığı 60 ev olub-240 sakin. 1950-ci illərə qədər kənddə erməni ibtidai məktəbi fəaliyyət göstərirdi.
1981-ci ildə Gandzakda 20 erməni sakin yaşayırdı. 1985-ci ilin vəziyyəti ilə Gandzakda 6 erməni ailə olub-10 nəfərli, onlar 1988-ci ilin sonunda məcburi deportasiya ediliblər.
1985-ci ildə orta əsr memarlığı üzrə mütəxəssis, abidəşünas Samvel Karapetyanın ziyarəti zamanı Gandzak kəndində hələ də 1842-ci ildə tikilmiş Surb (Müqəddəs) Astvatsatsin kilsəsinin qalıqları sökük və dəyişdirilmiş vəziyyətdə qorunub saxlanılmışdır.
1889-cu ildə Gandzakda erməni məktəbi fəaliyyət göstərirdi, onun tikinti protokolunda deyilirdi:
“1889-cu ildə məktəb Gandzak və Topişen kəndlərinin erməni icmasının dəstəyi ilə tikildi”.
Samvel Karapetyanın ziyarəti zamanı məktəb binası dağıdılmış vəziyyətdə olub.
Məktəb binasının yaxınlığında 8-ci əsrə aid xaçkarları olan köhnə qəbiristanlıq var idi.
Vaxtilə topoqraf M. Barxudaryants həmin xaçkarlardan birinin kitabəsini köçürüb.
“Exari Tanrı rəhmət eləsin, 760-cı il”.
“Surb Gandzak” adlı köhnə qəbiristanlığı kəndin cənub tərəfində yerləşirdi, ətrafdakı erməni əhalisinin ziyarətgahı idi.
Gandzak kəndinin şimal tərəfində yerləşən əsas qəbiristanlıqda S.Karapetyanın səfəri zamanı hələ də bir neçə xaçkar və 19-20-ci əsrlərə aid 500-ə yaxın kitabəli qəbir daşları qorunurdu.
Qədim erməni Gandzak kəndi hazırda yaşayış olmayan kənd yeridir.
Ədəbiyyat
Barxudaryants M., Albaniya ölkəsi və qonşuları. Artsax, Yerevan, 1999-cu il.
Karapetyan S., Albaniyanın erməni litoqrafiyaları, Yerevan, 1997-ci il.
Karapetyan S., Albaniyanın özü, 1-ci hissə, Yerevan, 2024-cü il, s. 112-117.