2025
2025
2025-06-16
İsmayıllı rayonunun Zargaran kəndi rayon mərkəzindən 19.2 km cənub-şərqdə yerləşir. Rayonun qədim və sıx məskunlaşan yaşayış məntəqələrindən biri idi. Zarkaran və Zargaryan ad formalarında da qeyd edilmişdir.
1861-ci ildə kənddə 119 ev erməni əhalisi olub. 1886-cı ildə məşhur topoqraf Makar Barxudaryantsın ziyarəti zamanı kənddə 103 ev erməni əhalisi-1024 sakin olub. 1914-cü ildə Zargaranda yalnız ermənilər yaşayırdı-1558 sakin.
1918-ci ildə kənd yerli tatarların və türk ordusunun hücumuna məruz qalmışdır. Həmin dövrdə Zargaranlıların çoxu Bakıya, oradan da Aşqabada qaçmışdı.
Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra, qırğınlardan canlarını qurtaran zargaranlılar öz doğma kəndlərinə qayıdıblar.
1924-cü ildə kənddə 30 ev erməni əhalisi-140 sakin olub.
1985-ci ildə Zargaranda 5 nəfərdən ibarət 3 ev erməni əhalisi yaşayırdı, onlar da 1988-ci ildə məcburi deportasiya edilib.
1985-ci ildə, Orta əsr memarlığı üzrə mütəxəssisi Samvel Karapetyanın ziyarəti zamanı Zargaranda Surb (Müqəddəs) Astvatsatsin kilsəsi qorunub saxlanılmışdır, yuxarıdakı dəyişdirilərək anbara çeviriblər. Kilsə divarı üzərində 1848-ci ilə aid aşağıdakı yazı olub.
“Bu kilsəmin ... suvağı...bir xatirədir
Oğlu, 1848-ci il”.
Zargaranın altı qəbiristanlığı kəndin əzəmətindən xəbər verir. Çoxlu kitabəsiz lövhəşəkilli qəbir daşlarının olduğu “Vari bağ” orta əsr qəbiristanlığı kənddən 2 km qərbdə yerləşirdi. Digər oxşar sahə kənddən 1 km aralıda, “Ohani blur” (təpə) yerində yerləşirdi, 20-yə yaxın kitabəli qəbir daşı var idi.
Kəndin ortasında “Budağanst hangist” (qəbiristanlığı) və “Yerami tan taki hangist” (“Yeramın evin altındakı qəbiristanlığı”) ailə qəbiristanlıqları yerləşirdi.
“Ergan hoği hangist” (“uzun torpaq qəbiristanlığı”) kimi tanınan Zargaranın baş qəbiristanlığı kənddən 1.5 km cənub-qərbdə yerləşirdi. Samvel Karapetyanın ziyarəti zamanı burada 19-20-ci əsrlərə aid bir neçə min qəbir daşı qorunub saxlanılırdı. Bu qəbiristanlıqda dəfnlər 1988-ci ilə qədər davam etmişdir. Samvel Karapetyanın ziyarəti zamanı kəndin cənub kənarındakı qəbiristanlıqda 18-20-ci əsrlərə aid 30-a yaxın kitabəli qəbir daşları qorunub saxlanılırdı, onlardan birinin üzərində aşağıdakı kitabə vardı.
“Ganceli Kiorkinin qəbir daşı budur ... ... ..., 1773-cü il”.
Qədim erməni Zargaran kəndi hazırda Zərgəran adlanır və azərbaycanlılar yaşayır.
Ədəbiyyat
Barxudaryants M., Albaniya ölkəsi və qonşuları. Artsax, Yerevan, 1999-cu il.
Karapetyan S., Albaniyanın erməni litoqrafiyaları, Yerevan, 1997-ci il.
Karapetyan S., Albaniyanın özü, 1-ci hissə, Yerevan, 2024-cü il, s. 131-137.