2025
2025
1918-ci ilə qədər Bozavand Şərqi Zaqafqaziyanın İsmayıllı rayonunun ermənilərin yaşadığı kəndlərindən biri idi. Rayon mərkəzindən 28.8 km cənub-qərbdə yerləşirdi. Sakinlərin əcdadları Artsaxın Hadrut, Hğorti və Drnavarz kəndlərindən köçüblər. Kəndin Bzavand və Bozavand ad formaları da geniş yayılmışdır.
Bozavand kəndi barədə ilk qeydi 18-ci əsrin birinci rübünə aiddir, o zaman Şirvan və Şəki erməniləri Qandzasar katolikosu Yesai Hasan-Calalyanın (1701-1728) yurisdiksiyasına tabe olmaq istəyirdilər. Həmin memorandumu imzalayanlar arasında “Bozavand kyadxoda Andrias” da var idi.
1861-ci ildə Bozavandda 35 ev erməni əhalisi olub. 1886-cı ildə kənddə 37 ev erməni: təxminən 200 sakin yaşayırdı. 1914-cü ildə Bozavandda yalnız ermənilər yaşayırdı-440 sakin.
1918-ci ilin yayında türk qoşunlarının və yerli tatarların hücumu zamanı bozavandlılar da Vank kəndində möhkəmlənərək yerin dörd günlük özünümüdafiəsinə qatılıblar. 1918-1919-cu illər ərzində əhalinin bir hissəsi öldürüldü, İslamı zorla qəbul etmə halları da oldu.
Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra qırğınlardan canlarını qurtaran azsaylı bozavandlılar müxtəlif yerlərdə məskunlaşıblar.
Bozavand kəndində Surb (Müqəddəs) Astvatsatsin adlı kilsə olub, həmin kilsə tamamilə dağıdılıb: yalnız kilsə yeri qalıb. Kilsə yerindən bir qədər aralıda, 1985-ci ildə orta əsr memarlığı üzrə mütəxəssisi Samvel Karapetyanın ziyarəti zamanı 19-cu əsrə aid kitabələri olan çoxsaylı məzar daşları ilə Bozavand kəndinin qəbiristanlığı hələ də qorunub saxlanılırdı. Samvel Karapetyan kəndin qəbiristanlığında qorunan ən qədim qəbir daşlarından bir neçəsinin kitabələrini dərc edib.
“Calalın oğlu Gasparın qəbir daşı budur, 1815-ci il”.
“Hambardzumun həyat yoldaşı Antaranın məzar daşı budur, 1816”
“1868-ci ildə vəfat edən Adam oğlu kilsə xidmətçisi Harutyunun məzar daşı budur”.
“Dildardan olan Bağışın arvadı Maryanın məzar daşı budur, 1871-ci il”.
“Bu, Yohanın oğlu Qalaklı Martirosun məzar daşıdır, 1873-cü il”.
1980-ci illərə qədər kənddə ermənilərin ev yerləri hələ də qorunub saxlanılırdı. Keçmişdə mövcud olmuş Bozavand kəndi hazırda tərk edilmiş bir kənd yeridir.
Ədəbiyyat
Barxudaryants M. Albaniya ölkəsi və qonşuları. Artsax, Yerevan, 1999-cu il.
Karapetyan S. Albaniyanın erməni litoqrafiyaları, Yerevan, 1997-ci il.
Karapetyan S. Albaniyanın özü, 1-ci hissə, Yerevan, 2024-cü il, s. 109-112.
Matenadaranın farsdilli sənədləri-3-cü hissə-Şəriət notariat sənədləri (17-18-ci əsrlər), tərtib edənlər-K. Kostikyan və M. Xeço, Yerevan, 2018-ci il, s. 97.