2025
2025
Rayon mərkəzindən 12.5 km cənub-qərbdə yerləşən Kuzran 1918-ci ilə qədər İsmayıllı rayonunun ermənilərin yaşadığı kəndlərindən biri idi. Sakinləri Artsaxın Xaçen mahalından və Gişi, Tağavard, Tağlar, Hatsi, Hğorti, Nngi, Toğ və Kert kəndlərindən köçmüşdür. Kənd həm də Qüzran, Güzarən, Küzran adları ilə tanınır.
1861-ci ildə Kuzran kəndində 21 ev erməni əhalisi olub. 1886-cı ildə məşhur topoqraf Makar Barxudaryantsın ziyarəti zamanı kənddə 46 ev erməni olub-202 sakin. 1914-cü ildə Kuzranda yalnız ermənilər yaşayırdı-268 sakin.
Kənd 1918-ci ilin yayında türk qoşunlarının və yerli tatarların hücumları nəticəsində dağıdılıb, ondan sonra isə ermənilərdən təmizlənib.
Azərbaycanda Sovet hakimiyyətinin qurulduğundan sonra, qırğınlardan sağ çıxan az sayda kuzranlılar müxtəlif yerlərdə məskunlaşıblar.
Kənd yerindən təxminən1.5 km şimalda: Tağtasan adlanan yerdə, 1985-ci ildə-orta əsr memarlığı üzrə mütəxəssisi Samvel Karapetyanın ziyarəti zamanı Kuzran kəndinin qəbiristanlığı qorunub saxlanılmışdır. Orta əsr memarlığı üzrə mütəxəssisi 18-ci ildən 20-ci əsrin əvvəllərinə aid təxminən 15 kitabəli qəbir daşı barədə qeyd edib, yuxarıdakılardan qəbiristanlıqda qorunub saxlanılmış daha qədim qəbir daşlarından ikisinin (18-19-cu əsr) kitabəsini nəşr edib.
“Ter Ğazarın qəbir daşı budur (1711-ci il)”
“Kuzran kəndinin sakini
Baği Abrahamyanın məzar daşı budur, 1825-ci il”.
Kəndin yuxarısında “Nahatak” (qurban) adlı qədim ziyarətgah var idi. Həmin yeri ziyarət etmiş məşhur topoqraf M. Barxudaryants yazıb. “kəndin yuxarısında Nahatak adlı qədim bir ziyarətgah var, çoxlu qoca ağaclar və qədim qəbirlərlə əhatə olunmuşdur”.
Qədim Kuzran kəndi hazırda yaşayış olmayan kənd yeridir.
Ədəbiyyat
Barxudaryants M., Albaniya ölkəsi və qonşuları. Artsax, Yerevan, 1999-cu il.
Karapetyan S., Albaniyanın erməni litoqrafiyaları, Yerevan, 1997-ci il.
Karapetyan S., Albaniyanın özü, 1-ci hissə, Yerevan, 2024-cü il, s. 146-147.