2025
2025
2025-05-02
Naxicevan Muxtar Respublikasının Gənzə kəndi[1]-erməni Gandzak, Ordubad rayonunda-mərkəzdən 12 km şimal-şərqdə eyniadlı çayın sahilində yerləşir. Bir vaxtlar erməni olan kənddə bu gün 1500 türk-“azərbaycanlı” yaşayır.
Azərbaycanlı “tədqiqatçıların” fikrincə, Gənzə adı ərəbcə “kilsə” mənası olan kenisa sözünün təhrif olunmuş variantıdır, kəndin yaxınlığındakı eyniadlı dağın[2] ətrafında ziyarətgah xarabalıqları var. Əslində, Sineakan (Müqəddəs Hovannes) monastırının xarabalıqlarıdır. Orta əsrlər Qoğtanın görkəmli mədəniyyət mərkəzlərindən biri idi. Burada çoxlu əlyazmalar yazılmışdır: İbadət kitabı, İncillər. Gənzə adlı digər bir kənd Azərbaycanın İsmayıllı rayonunda yerləşir və azərbaycanlı “tədqiqatçılar” da bu ərazidə qədim xristian ziyarətgahının olduğunu qeyd edirlər. Gənzə yer adının belə izahı artıq kənd(lər)in xristian əhalisindən və ərazinin erməni etnik simasından danışır.
Dilçilik baxımından bu yer adının izahı ermənicə “qanz” (xəzinə) sözü ilə[3] əlaqələndirilir. Məlumdur ki, o, qədim İran alınma sözü olub və erməni lüğətinin tərkib hissəsinə çevrilib.
17-ci əsrdə Naxicevandakı Gandzak katolik ermənilərin mərkəzlərindən biri olub. Naxicevanın erməni katolik əhalisi, o cümlədən qismən də Gandzak əhalisi məcburi islamlaşdırılmasına məruz qalıb. Gandzakda iki monastır və bir kilsə fəaliyyət göstərirdi. A.Ayvazyan Yervand Lalayanın tədqiqatına istinad edərək qeyd edir ki, 19-cu əsrin sonlarında qədim Müqəddəs Hakob kilsəsi yarı dağıdılmış vəziyyətdə hələ də Gandzakda dayanırdı, yuxarıdakı azərbaycanlılar tərəfindən məhv edilmişdir.
Gevond Alişan Müqəddəs Hakob kilsəsinin xaçkarının üzərindəki litoqrafiya yazısını nəşr etdirib.
Xaçım xatirədir, 1576-cı il.
Ədəbiyyat:
A. Ayvazyan, Naxicevanın litoqrafiya irsi, Qoğtn əyaləti, cild C, Yerevan, 2007.
G. Alişan, Sisakan, Venesiya, 1898.
[1] Erməni Gandzak indiki azərbaycan Gənzə kəndidir.
[2] Kənd yaxınlığındakı eyniadlı dağ azərbaycanlılar Gənzədağ adlandırırlar.
[3] Eləcə də Gandzak şəhərinin adı, türk dilində-Gəncə.