2025
2025
Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ordubad rayonunun Nəsirvaz kəndi tarixi erməni Mesropavandır[1]. Yaşayış məntəqəsi dağlar ətəyində yerləşir, zəngin floraya və qədim bağlara malikdir. Kəndin erməni adı Mesrop Maştotsun adı ilə bağlıdır, yuxarıdakı tələffüz təhriflərə və dəyişiklərə məruz qalmışdır. Ənənəyə görə, Mesrop Maştots öz şagirdləri ilə birlikdə, Müqəddəs Qriqor Lusavoriç monastırının inşa etdiyinə qədər, kəndi əhatə edən dağlardan Krnakoç dağətəyi ərazilərdəki təbii mağaralarından birində 17 il yaşamışdır. Bu hekayə də adlanmanın əsasını təşkil edir. Erməni Xalqının tarixinin ayrılmaz hissəsi təşkil edən Mesropavanda həm də 9-15-ci əsrlərə aid qəbir daşları və xaçkarlar qeydə alınmışdır. Azərbaycanlılar nəinki kəndin adını dəyişib təhrif ediblər, həm də kəndi əhatə edən dağlardan Tapanasarın və ya Navasarın adını tərcümə ediblər, onu Gəmiqaya dağı şəkildə işlənməyə davam etmişlər.
Kənddə məşhur Müqəddəs Qriqor Lusavoriç monastırı həm də Mesrop Maştots monastırı kimi tanınır. Ənənəyə görə, həmin monastır Qoxtnın Şabit şahzadəsi tərəfindən 456-cı ildə tikilmişdir. 13-cü əsrə aid köhnə vergi siyahısına görə, Müqəddəs Qriqor Lusavoriç Tatev monastırının vergi ödəyicisi idi.
Görkəmli Ermənişünas, mədəniyyətşünas Argam Ayvazyan 1978-ci ildə nəşr etdiyi “Naxçıvanın tarix-memarlıq abidələri” tədqiqində qeyd edir ki, Mesropavanın Müqəddəs Qriqor Lusavoriç kilsəsi 15-ci, 17-ci, sonuncu dəfə isə 19-cu əsrin sonlarında təmir olunub. “hazırda monastır kompleksinin yeganə abidəsi kilsədir, yuxarıdakı yarı xaraba vəziyyətdədir”.
1997-2005-ci illərdə azarbaycanlılar heç bir iz qoymadan monastırı tamamilə dağıdıblar.
Mesropavan həm də bir qədim dilinin zok dilinin yayılma sahələrindən biri idi. Hətta bu dil haqqında miflər toxunmuşdu, çünki bu dil ərazidəki digər ermənilər üçün başa düşülən deyildi. Zokların yarı erməni və yarı yəhudi tacirləri olduğu və onların ticarət-iqtisadi məxfi dilini kənar adamların başa düşə bilməməsi üçün gizli bir dil yaratdıqları barədə baxışı geniş yayılmışdır.
Dilçi Bert Vaux öz araşdırmalarında belə bir nəticəyə gəlib ki, zok dili Naxçıvanın yerli erməni əhalisinin ləhcələrindən biri idi, yuxarıdakı Qarabağın və Cuğanın (Culfa) ləhcələri ilə sıx əlaqədə olmuşdur.
Mesropavanın qədim tarixinə və mədəniyyətinə dəlalət edən bütün erməni abidələrinin məhv etməsi ilə azərbaycanlılar ərazini təkcə erməniliyindən deyil, həm də tarixi keçmişdən məhrum ediblər.
Bax:
Ayvazyan Argam, Naxçıvanın tarix-memarlıq abidələri, Yerevan, “Ermənistan” nəşri, 1978-ci il.
Ayvazyan Argam, Naxçıvanın monumental abidələri və heykəlləri, Yerevan, “Ermənistan”, 1987.
Ermənistanın və qonşu rayonların yer adlarının lüğəti, T. X. Hakobyan, St. T. Melik-Baxşyan, H. X. Barseğyan, c. 3, Yerevan, YDU (Yerevan Dövlət Universiteti) nəşri, 1991.
Bert Vaux, “Zok: The Armenian dialect of Agulis,” Between Paris and Fresno: Armenian
Studies in Honor of Dickran Kouymjian, Costa Mesa, Calif, pp. 1-19
[1] Masrevan, Masrevənq, Mesravan, Mesrobavan, Msrvan, Nazrvaz, Nasırvaz, Nasirabad, Nasirapat, Nasirvaz adları ilə də anılır.