2025
2025
Şərqi Zaqafqaziyada yaşayan türkdilli xalqlara Seyid Əzim Şirvaninin ədəbi əsərlərinin mənbə mənası var. Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli maarifçisi və yazıçısı elan edilmiş müəllifi 1835-ci ildə Şamaxıda anadan olmuş, Bağdadda təhsil almış-farsca, fars ədəbiyyatını öyrənmiş, Şamaxıda fəaliyyət göstərmiş. Əsərlərindən birində-“Qafqaz müsəlmanlarına xitab[1]” adlı, o Qafqazın türkdilli müsəlmanlara müraciət edərək onlara heç bir millətin adı çəkmir. Yəni, çox da uzaq olmayan keçmişdə-19-cu əsrdə “azərbaycanlı” adlı bir millət yox idi. Müəllif öz əsərində həm də türkdilli müsəlmanların az sayı haqqında məlumatlar verir.
“Hər bir rayonda (Şirvanda) 5-10 kəndimiz var,
Lakin 50 axundumuz var,
50 dərviş var, 50 tərifləyən,
Onlar düzgün heç nə demirlər”.
Şeirin digər sətirlərində müəllif həmin əhali arasında geniş yayılmış cəhalətdən danışır. Onları elmdən və tərəqqidən uzaq, qaranlıqda olan hesab edir, onlara din digər xalqlardan fərqləndirən yeganə oxdur. Əzim Şirvani təhsilin və elmin təməlini məktəbdə görür, onun qeyd etdiyinə görə orada fars və rus dilini öyrənirlər. Şair Azərbaycan dili haqqında heç nə yazmır, çünki bu türk ləhcəsi təhsilin bir hissəsi kimi qəbul edilməmişdir. Ünsiyyət vasitəsi kimi istifadə olunurdu, lakin savadlılıq üçün lazım deyildi.
Həqiqəti təqdim edən şair yazır.
“Elm ədəbi bir xəzinədir,
O həmişə insan böyüklüyünün mənbəyidir.
Bir gün narahatsız, kədərsiz görmədik,
Çünki biz həmişə cahilik.
Hazırda Şirvanda da məktəb var
Fars və rus dillərini öyrənirik.
Mənim dərdimin həddi-hüdudu yoxdur,
Amma mən həqiqətə inanıram”.
[1] “Qafqaz müsəlmanlarına xitab” əsəri.