2025
2025
Məşhur Qandzasar monastır kompleksi 13-cü əsrin erməni memarlığının “incisi və xəzinəsi” hesab olunur. Monastır ilk dəfə 10-cu əsrin ortalarında erməni katolikosu Anania Mokatsi tərəfindən xatırlanır. 1216-1238-ci illərdə Xaçın knyazı Həsən Cəlaləddövlə Qandzasar Müqəddəs Hovhannes Mkrtiç kilsəsini tikdi, şimal divarında 27 sətirlik litoqrafik kitabə buraxmışdır. 14-cü əsrin sonlarından 1815-ci ilə qədər monastır Qandzasar katolikosluğunun mərkəzi idi, zəngin əlyazmaları və məktəbi var idi. 18-ci əsrin əvvəllərində Artsax azadlıq hərəkatının mərkəzi idi. Monastır divarlarında 200-ə yaxın erməni yazısı var. 2023-cü ilin sentyabr ayında Artsaxın tam işğalından və erməni əhalisinin boşaldılmasından sonra, Qandzasar monastırı Azərbaycan tərəfindən işğal olunub.
13-cü əsrdə Artsaxda və ümumiyyətlə regionda heç bir alban əhalisi olmadığı halda Qandzasar erməni monastır kompleksinin necə “Alban kilsə memarlığının incisi” sayıla biləcəyini təsəvvür etmək mümkün deyil.