2025
2025
Getaşen (Çaykənd) Yelizavetpol quberniyasının Yelizavetpol qəzasının erməni kəndlərindən biridir. Kənd məktəbinin nəzarətçisi F. İ. Ceyranov Çaykəndin tarixini və etnik təsviri 1898-ci ildə nəçr olunmuş «Сборник материалов для описания местностей иплемен Кавказа» dövri mətbuatının (25-ci nəşri) ikinci bölməsində təmsil edir.
Məqalə müəllifi qeyd edir ki, Çaykənd kənd öz adını yerin çay kənarında yerləşdiyindən daşıyır. Kəndin adı çay və kənd sözlərdən ibarətdir, başqa sözlə- Getaşen (Çaykənd).
Kənd barədə F. İ. Ceyranova Getaşenin (Çəykənd) 90 yaşlı sakini Petros ter-Akopov məlumatlar verib. Yuxarıdakı qeyd edib ki, Rusiya ordusunun generalı Sisianov tərəfindən Gandzak (Gəncə) işğal olunduğu zamanı çaykəndlilər Craberddə (Cerabert) yaşayırdılar və Şuşi xanının tabeliyində idilər. 900 ev (ailə) craberdlilər öz hökmdarı Melik-Aruşanov ilə birlikdə Gandzaka (Gəncə) köçürlər, orada 3-4 il boyu yaşayırlar. Həddindən artıq istilik səbəbiylə 400 ev (ailə) Voskanapat kəndində məskunlaşır. 100 ailə yenidən Craberdə qayıdır. Voskanapatda məskunlaşanlar 2-3 ildən sonra, Crabertə qayıtmağa qərar verirlər. Yolda Çaykənd kəndində boş, yerdə qazılmış evlərə rast gəlirlər. Yer onların xoşuna gəlir və 206 ailə həmin ərazidə qalırlar. Təsvir olunan dövrdə yerli çaykəndlilər melik Sargis Mnatsakanov ilə birlikdə Gandzakda (Gəncə) sığınmışlar. Onlardan sadəcə 7 ev (ailə) Çaykəndə qayıdır.
Məqalə müəllifi yazır ki, ərazidəki abidələrini nəzərə alaraq, deyə bilərik ki, kənd 250 ildən artıq mövcud olmuşdur. Rusiya hakimiyyəti dövründə kənd tədricən Yelizavetpol quberniyasının Şuşi, Cavanşir, Cəbrayıl və digər qəzalarından gələnlərin hesabına genişləndi.
1886-cı ilin statistik məlumatlarına görə, Çaykənddə 437 ev olub-2627 nəfər erməni əhalisi, onlardan 1371 nəfər kişi, 1256 nəfər qadın.
Kəndin mülkədarları arasında Grigor Yepiskoposovun adı çəkilir.
Çaykənd və ətrafdakı görməli yerlərindən Avag Surb Nşan (Авак-Сурп-Нишан) və ya Nahatak (şəhid-(Нахатак) kilsəsindən, Duluzi (Дулузи-ванк), Yeğnasar (Егнасар), Kusakal (Кусакал), Mici (Мечи-ванк), Yeri (Ери-ванк), Murtunisa-yeğitsi (Муртуниса-егеци) monastırlarından bəhs etməyə dəyər. Onlardan yalnız Yeğnasar və Yeri monastırları fəaliyyət göstərir, digərlər boş və tərk edilmişdir.
Gördüyümüz kimi, milliyyətcə erməni olmayan dövrün şahidinin bu ifadələri ermənilərin bölgədə yerli olduğunu sübut edir.
Getaşen (Çaykənd) kəndi 1991-ci ildə “Oğak” (“çaykənd”) əməliyyatı nəticəsində Azərbaycan Respublikasının nəzarətinə keçdi.