2025
2025
Şərqi Zaqafqaziyanın erməni məşhur yaşayış məntəqələrindən biri Hakobi Şen (Yaqublu) kəndi idi. 1918-ci ilə qədər bu erməni kəndi mərkəz olan Vartaşendən (1989-cu ildən Oğuz) təxminən 20 km cənubda idi. Hələ orta əsrlərdən etibarən kənd qəzanın (əyalət) böyük və çiçəklənən yaşayış məntəqələrindən biri idi.
Məşhur topoqraf Makar yepiskop Barxudaryants 19-cu əsrin sonunda bu kəndin qəbiristanlığında təqlid edərək öz “Alban ölkəsi və qonşuları” kitabında Calut monastırında katolikos taxtını tutan Albaniya katolikosu Aristakesin qəbirüstü kitabəsini nəşr edib.
“Müqəddəs xaçım şəfaətçidir
Katolikos Aristakesə məxsusdur”.
Bu əlamətdar fakt onu sübut edir ki, hələ 15-ci əsrdə Hakobi Şen (Yaqublu) kəndi çoxlu ermənilərin yaşadığı yaşayış məntəqəsi idi.
18-ci əsrin ortalarında kəndin əhalisi Şəki Hacı Çələbi xanın başlatdığı dini təqiblərə müqavimət göstərə bildi. Həmin əsrin sonunda əhali Artsax köçkünləri hesabına dolduruldu. Kəndin cənub tərəfindəki Varandanın Avetaranots kəndindən buraya gəlmiş Avetis adı ilə birinin qəbir daşı buna dəlalət edir.
“Bu Avetaranotslu xocanın tabutudur
Qasparın nəvəsi, Sərginin oğludur
Mərhum dəllək Avetisin tabutudur.
Kim oxuyarsa, desin. “Tanrı sənə rəhmət eləsin usta Avetis” (1806-cı il)”.
Makar yepiskop Barxudaryantsın ziyarəti zamanı kənddə 155 erməni ailəsi yaşayırdı, 485 nəfər kişi, 440 nəfər qadın. 1886-cı ildə kənddə 1126 nəfər, 1914-cü ildə isə 1357 nəfər erməni yaşayırdı.
Kənd mərkəzindəki Surb Minas (Müqəddəs Minas) və Surb (Müqəddəs) Qriqor Lusavoriç kilsələri qorunmayıb. Daxilli məhəllənin Surb Qriqor Lusavoriç kilsəsi Harutyun bəy Silikyanın vəsaiti hesabına tikilmişdir. Bu kənd qəbiristanlığında tapılmış onun qəbir daşının üzərindəki yazıdan aydın görünür.
“Bu Surb Qriqor Lusavoriç kilsəsinin tikintisinə səbəb olan
Harutyunun qəbir daşıdır.
1898-ci ildə vəfat etmiş ...64 yaşında”.
Kənddə iki kilsənin olması onu göstərir ki, 19-cu əsrin sonunda yuxarıdakı kifayət qədər böyük yaşayış məntəqəsi idi.
Orta əsr memarlığı üzrə mütəxəssisi Samvel Karapetyanın ziyarəti zamanı kəndin ortasında və cənub tərəfindəki iki qəbiristanlığı qorunub saxlanılırdı. Kənd ortasındakı qəbiristanlığında o 20-ci əsrin əvvəllərində kəndin rəhbəri olan Atanes Tomasyanın məzar daşını təqlid edib, aşağıda qeyd olunan yazısı ilə.
“Bu Atanes Tomasyanın məzar daşıdır, 68 il yaşamış
6 il boyunca kənd rəhbəri idi
1905-ci ildə türklər qırdı bizi...”.
Kənddə eləcə edə erməni sakinlərinin daş evləri qorunub saxlanılmışdır. 1918-ci il yayda bu kəndin və ətrafdakı digər kəndlərin erməni əhalisi türk-tatar qüvvələri tərəfindən qırğınlara məruz qalıb.
Hazırda kənd Yaqublu adlandırılır və azərbaycanlılar yaşayır.
Ədəbiyyat
Barxudaryants M. Albaniya ölkəsi və qonşuları. Artsax, Yerevan, 1999.
Karapetyan M. Albaniyanın erməni litoqrafiyaları, Yerevan, 1997.