2025
2025
Qayabaşı ermənilərin məskunlaşdığı kəndlərindən biri idi, Şəki şəhərindən 60 km cənub-şərqdə yerləşir. Vilayətin ermənilərin yaşadığı bir çox digər kəndləri kimi 18-ci əsrin ortalarında Şəkinin Hacı Çələbinin apardığı anti-erməni siyasəti nəticəsində kənd ermənilərdən boşaldılıb.
19-cu əsrin əvvəllərində kənd Parskahaykın Xoy vilayətindən köçən ermənilərlə yenidən məskunlaşdırılıb. Bu barədə kəndin Surb (Müqəddəs) Stepanos kilsəsinin divarında qeyd olunmuşdur.
“Xoylular Şəki ölkəsinə
Erməni 1256-cı ildə və İsanın 1807-ci ildə gəlmişlər,
bu Qayabaşı kəndinə isə erməni 1273-cı ildə və İsanın 1824-cü ildə gəlmişlər”.
1886-cı ildə kənddə yalnız ermənilər yaşayırdı və 1438 sakini var idi. Məşhur topoqraf Makar yepiskopu Barxudaryantsın səfəri zamanı-1888-ci ildə kənddə erməni sakinlərlə 226 ev var idi (789 kişi, 649 qadın). 1914-cü ilin vəziyyəti ilə Qayabaşıda yalnız ermənilər yaşayırdı və 3138 sakini var idi.
Kənddə Surb Nersisyan adlı bir sinifli kişi məktəbi fəaliyyət göstərirdi. 1918-ci ildə bölgəyə daxil olmuş türk qoşunları və müsavat üzvləri tərəfindən Qayabaşının əhalisi qırğınlara məruz qalıb.
Kəndin Surb (Müqəddəs) Stepanos kilsəsi qorunub saxlanılmamış. Həmin kilsə 1830-cu ildə təmir edilmişdir, sonradan isə 1890-cı ildə tamamilə təmir edilmiş. Bu barədə kilsənin divarına həkk olunmuşdu.
“Qayabaşı kəndin Surb Stepanos kilsəsi xalqın hesabına təmir edilmişdi
İsanın 1830-cu ildə, aprel ayının 10-da”.
Orta əsr memarlığı üzrə mütəxəssisi Samvel Karapetyanın ziyarəti zamanı kəndin erməni qəbiristanlığı qorunub saxlanılmışdır. Eyni zamanda Qayabaşının cənub tərəfində tarlanın yaxınında “Şinateğ” adlı qədim kəndin qalıqları və qədim erməni qəbiristanlığı qorunub saxlanılmışdır.
Hazırda kənddə erməni izi məhv edilmiş.
Kənd indi də Qayabaşı adlanır və azərbaycanlılar yaşayır.
Ədəbiyyat
Barxudaryants M. Albaniya ölkəsi və qonşuları. Artsax, Yerevan, 1999-cu il.
Karapetyan S. Albaniyanın erməni litoqrafiyaları, Yerevan, 1997-ci il.