2025
Xoşkaşen kəndi rayon mərkəzi Vartaşendən (1989-cu ildən Oğuz) 34 km cənubda yerləşir. Erməni biblioqrafiyasında ilk dəfə 1434-cü ildə Xuyşpayşen şəklində xatırlanır. Kənd sakinlərinin əcdadları Artsaxın Xaçen və Craberd bölgələrindən köçüblər.
Məşhur topoqraf Makar Barxudaryantsın ziyarəti zamanı-1888-ci ildə kənddə 490 erməni sakinlə 77 ev var idi. 1908-ci ildə Xoşkaşendə 612 sakin var idi. 1914-cü ildə kənddə yalnız ermənilər yaşayırdı-1028 sakin var idi.
1918-ci ilin yayında bölgəyə daxil olan türk qoşunları və müsavat üzvləri tərəfindən Xoşkaşenin əhalisi qırğınlara məruz qalıb. Ermənilərdən boşaldılmış kənddə 1950-ci illərdə ləzgilər məskunlaşıblar.
Xoşkaşenin şərq məhəlləsində Surb Astvatsatsin adı ilə kilsə var idi, 1887-ci ildə kənd sakinlərinin vəsaiti ilə tikilmişdir. Kəndin tikinti yazısında qeyd olunur.
“Xoşkaşen kəndin Surb (Müqəddəs) kilsəsi 1887-ci ildə cəmiyyətin vəsaiti hesabına tikilmişdir”.
Orta əsr memarlığı üzrə mütəxəssisi Samvel Karapetyanın ziyarəti zamanı 1982-1986-cı illərdə kəndin iki erməni qəbiristanlığı qorunub saxlanılırdı, həmin ərazidə 19-20-ci əsrlərə aid 21 məzar daşı (üzərində qeydlər) yerləşirdi.
Kəndin şərq tərəfindəki meşəlik yamacda Həvari Müqəddəs Yeğişe monastır kompleksi qorunub saxlanılmışdır. Kilsənin girişinin üstündə həkk olunmuşdu.
“Vlas möhtərəmi İsa Məsih ilə xatırlamanızı yalvarıram, 1682-ci il”.
Kilsənin yanındakı vestibüldə isə keşiş Hovhannesin qəbir daşı yerləşirdi-aşağıdakı yazı ilə.
“Paşınçağlı möhtərəm Hovhannesin məzarı, 1706-cı il”.
Hazırda kənd Qarabulaq adlanır, ləzgilər yaşayırlar.
Ədəbiyyat
Barxudaryants M. Albaniya ölkəsi və qonşuları. Artsax, Yerevan, 1999-cu il.
Karapetyan S. Albaniyanın erməni litoqrafiyaları, Yerevan, 1997-ci il.
15-ci əsrin erməni əlyazmalarının xatirələri, H. A., L. Xaçikyan tərəfindən tərtib edilmiş, Yerevan, 1955-ci il, s. 439.