2025
2025
Türkiyə ilə Azərbaycan arasında təkcə mədəni deyil, iqtisadi sahədə də sıx əlaqələr var. Bu baxımdan ikisinin də, Avropanın əsas neft və qaz tədarükçüsü olduğuna görə, münasibətlərində enerji sektoru əhəmiyyətli rol oynayır. Lakin, neft və qaz qiymətinin müəyyən edilməsi və təchizatı məsələsində bu ölkələr arasında ara-sıra maraqların toqquşması vəziyyəti yaranır.
Türkiyə-Azərbaycan enerji münasibətlərində Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft kəməri və Trans-Anadolu qaz boru kəməri (TANAP) mühüm rol oynayır. Yuxarıdakının vasitəsilə Azərbaycanın Şahdəniz yatağından təbii qaz Türkiyə ərazisi ilə Avropaya nəql olunur. Cənub qaz dəhlizinin mərkəzi hissəsidir, yuxarıdakının məqsədi Avropanın Rusiya qazından asılılığını azaltmasıdır. Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft kəməri Gürcüstan ərazisindən keçərək Xəzər dənizi regionu Aralıq dənizini birləşdirən böyük neft kəməridir.
Qeyd etməyə dəyər ki, Türkiyəyə azərbaycan qazı Rusiya və İrandan ixrac edilən qazdan həmişə daha ucuz olub. Avropada daha çox alıcı cəlb etmək və daxili xərcləri azaltmaq üçün Türkiyə rəqabətli qiymətləri qorumağa çalışır.
Xüsusilə 44 günlük Artsax müharibəsindən və Ukrayna böhranından sonra, Türkiyə ilə Azərbaycan arasında qiymətləndirmə ilə əlaqəli fikir ayrılığı görünməyə başladı. 2020-ci ilin sonunda Trans-Adriatik boru xətti (TAP) istifadəyə verildikdən sonra, Avropada Azərbaycan qazına maraq artmağa başladı. Nəticədə, Avropaya birbaşa qaz tədarükü başladı, bununla da Azərbaycanın siyasi çəkisi artırıldı. Əgər 44 günlük müharibəsindən əvvəl Azərbaycan Artsax problemini həll etmək üçün enerji resurslarından öz xeyrinə istifadə edirdisə, onda indi məsələni həll olunmuş hesab edir, öz mövqeyini möhkəmləndirmək və digər enerji layihələrini maliyyələşdirmək üçün bu resurslardan istifadə etməyə çalışır. O həm də Türkiyə qaz ixracından (Xüsusilə Cənub qaz dəhlizi vasitəsilə birbaşa Avropaya ixrac etməsi nəticəsində) əldə etdiyi gəlirləri artırmağa çalışır. 2021-ci ildə TANAP boru kəməri və digər qaz müqavilələrinin qiymətləndirmə ilə bağlı iki ölkə arasında bəzi gərginliklər yaranıb. Həmin ildə 20 il sürən TANAP-ın müqaviləsi uzadılmalı idi, lakin tərəflər bir il boyu qiymətləndirmə ilə bağlı razılığa gəlməyiblər. Uzun danışıqlardan sonra xüsusi protokol olmadan, poçt yazışmaları ilə, yalnız müvəqqəti müqavilə imzalanmaqla yenilənmişdir. Yalnız 2024-cü ilin iyun ayında BOTAŞ (Türkiyə Dövlət Neft və Qaz Şirkəti) və Azərbaycanın qaz təchizatı şirkəti arasında imzalanmış müqaviləyə əsasən Azərbaycan qazının Türkiyəyə ixracı 2030-cu ilə qədər uzadılıb.
Beləliklə, Türkiyə-Azərbaycan iqtisadi münasibətləri problemsiz deyil. Türkiyə “qardaş ölkə olmalarından” və Azərbaycana göstərdiyi dəstəyindən (xüsusilə hərbi sahədə) istifadə edərək daim Azərbaycan nefti və qazını ucuz qiymətə əldə etməyə çalışır, bu isə Azərbaycana sərfəli deyil, lakin yuxarıdakı öz gəlirinin ziyanına, “böyük qardaşının” mənafeyini nəzərə almalıdır.