2025
2025
Bakı quberniyası Rusiya imperiyasının çox erməni məskunlaşdığı rayonlarından biri idi, orada həm də ermənilər yaşayırdılar. 19-cu əsrin yarısından etibarən neft hasilatı və emalı ilə əlaqədar əhalinin sayı da əhəmiyyətli dərəcədə artdı.
1886-cı il ailə siyahılarına görə Bakı quberniyasının əhalisi 708.095 nəfərdən ibarət idi, bundan 55.459 nəfəri erməni.idi. 1897-ci ildə keçirilmiş birinci Ümumirusiya siyahıyaalınmasına görə quberniyanın daimi 828.511 nəfər və var olan 826.716 nəfər əhalisi var idi. 1886-cı ildən 1897-ci ilə qədər quberniyanın əhalisinin sayı 118.621 nəfər ilə artdı. Artım əsasən mexaniki xarakter daşıyırdı. Neft sənayesinin inkişafı ilə əlaqədar Bakı şəhərinin əhalisi sürətlə artırdı, 1897-ci ildə quberniyanın bütün əhalisinin 20 faizini təşkil edirdi.
Bakı quberniyası rəngarəng etnik tərkibə malik idi. 1897-ci ildə keçirilmiş birinci Ümumrusiya siyahıyaalınmasına görə quberniyada 50-dən çox millət yaşayırdı. Ən böyuk etnik qrup tatarlar idi-485.146 nəfər, ondan sonra tatlar-89.519 nəfər, ruslar (maloruslar, belaruslar)-77.681 nəfər, ermənilər-52.233 nəfər, talışlar-34994 nəfər və s. Quberniyada eləcə də udilər, gürcülər, farslar, kürdlər, çərkəzlər, ləzgilər, avarlar, türk dil ailəsinə daxil olan digər qruplar-türkmənlər, başqırdlar, qırğızlar, yəhudilər, bir sıra Avropa xalqlarının nümayəndələri və s. yaşayırdılar.
1886-1897-ci illər ərzində ermənilərin sayında kəmiyyət dəyişikliyi baş verdi-55.459 nəfərdən 52.233 nəfər olub. Ermənilər əsasən Bakı (12.3 %), Göyçay (11.03 %) və Şamaxı (11.7 %) vilayətlərində cəmləşmişdilər. Bakı quberniyasında erməni əhalisi bir onillikdə 3.226 nəfər azalıb. Erməni əhalisinin azalması əsasən müsəlmanların dözümsüz münasibəti ilə əlaqədar idi, bunun nəticəsində isə ermənilər getməyə məcbur olurdular.
1897-ci ildə keçirilmiş Ümumrusiya siyahıyaalınmasına görə Bakı quberniyasının vilayətlərinin əhalisinin aşağıdakı mənzarəsi var idi:
|
N |
Vilayətlər |
Əhalinin sayı |
Ermənilərin sayı |
Faiz nisbəti |
|
1 |
Bakı |
182897 |
22583 |
12.34 % |
|
2 |
Göyçay |
117705 |
12994 |
11.03 % |
|
3 |
Cevadi |
90043 |
699 |
0.77 % |
|
4 |
Quba |
183242 |
1191 |
0.64 % |
|
5 |
Lənkəran |
130987 |
483 |
0.36 % |
|
6 |
Şamaxı |
121842 |
14283 |
11.72 % |
|
|
Cəmi |
826716 |
52233 |
6.32 % |
1897-ci ildə keçirilmiş siyahıyaalınmasına görə Bakı quberniyasının vilayət mərkəzlərinin erməni əhalisinin aşağıdakı mənzarəsi var idi:
|
N |
Mərkəzlər /şəhər/ |
Əhalinin sayı |
Ermənilərin sayı |
Faiz nisbəti |
|
1 |
Bakı |
111904 |
19099 |
17.06 % |
|
2 |
Göyçay |
2201 |
296 |
13.44 % |
|
3 |
Salyan |
11787 |
108 |
0.91 % |
|
4 |
Quba |
15363 |
807 |
5.25 % |
|
5 |
Lənkəran |
8733 |
299 |
3.42 % |
|
6 |
Şamaxı |
20007 |
2515 |
12.57 % |
|
|
Cəmi |
169995 |
23124 |
13.6 % |
Bakı Quberniyasında Ermənilərin sayı Bakı şəhərində əhəmiyyətli dərəcədə böyük idi (17.6 %).
O əsasən neft sənayesinin inkişafı ilə və xüsusilə erməni neft istehsalçılarının (P. Ter-Gukasov, Mirzoyan qardaşları, A. Mantaşyan) fəaliyyəti ilə əlaqədar idi.
Diqqətəlayiqdir ki, Bakı şəhərinin ticarət və sənaye müəssisələrində ermənilərin iştirakı 31 faiz olub. Ermənilər əsasən böyük ticarət müəssisələrində və neft nənayesində ciddi şəkildə iştirak edirdilər. Bakı quberniyasının daşınmaz əmlakının 41.1 faizi ermənilərə məxsus olub, müsəlmanlar isə yalnız 36 faizə sahib idilər, bu da torpaq mülkiyyəti şəklində.
Müsəlman əhalisinin sayının üstünlüyü ilə əlaqədar olaraq Rusiya imperiyasının əyalətləri sırasında Bakı quberniyasında savadlılıq səviyyəsi aşağı idi və sonuncu yerlərdən birini tuturdu.
Ruslar, yəhudilər, ermənilər yüksək savadlı idilər.
Əlavə edək ki, türkdilli etnik qrupların əksəriyyəti oturaq deyildi və onların arasında “azərbaycanlı” elementi yox idi.
