2025
2025
2024-05-14
Azərbaycan məktəb tarix dərsliklərində ermənilər və Ermənistan haqqında saxtalaşdırılmış məlumatlar təqdim olunur.
Misal üçün, həmin dərsliklərdə yer alan yazısına görə 18-ci əsrində azərbaycan ərazilərində Yerevan (İrəvan) xanlığı[1] qurulub, sonuncunun əhalisi güyə sadəcə azərbaycanlı türklərindən ibarət idi[2]. Həmin müəlliflərə görə qədim zamanlardan türklərin əcdadları qeyd edilən ərazilərdə yaşayırdılar, ermənilər isə sadəcə 19-cu əsrdə rus hakimiyyəti tərəfindən kütləvi şəkildə buraya köçürülüblər.
Azərbaycanın 8-ci sinif tarix dərsliyində eləcə də qeyd edilir ki, güyə Yerevan (İrəvan) xanlığında azərbaycanlı türklərin yaşadığı haqqında həmin dövrə aid toponimləri, həmin dövrdə Yerevanı (İrəvan) ziyarət edən avropalı səyyahıları, həttə bəzi erməni tarixçilərinin verdikləri məlumatları şahidlik edirlər. Əsaslandırma kimi erməni tarixçi Aşot Hovhannisyanın mənbələrə görə 18-ci əsrdə ermənilərin Yerevan əhalisinin kiçik bir hissəsi olduğu, böyük əksəriyyəti isə azərbaycanlılar olduğu haqqındakı fikrini qeyd edirlər[3]. Lakin qeyd etməyə dəyər ki, həmin dövrdə azərbaycanlı xalq yox idi, əhalinin sayı haqqında olan məlumatlar isə Yerevan şəhərinə deyil, sadəcə qala içərisində yaşayanlarına aid idi[4]. Yerevanda isə böyük əksəriyyətdə erməni əhali var idi.
Beləliklə, Yerevanın əhalisinin haqqında həmin kitablarda yer alan məlumat əsassızdır. Bundan başqa ermənilərinin sayının müəyyən şəkildə azalması Səfəvi-Osmanlı uzun müddətli müharibələri və xüsusi ilə 1604 ildə Səfəvi Şah Abbas tərəfindən həyata keçirildiyi məcburi deportasiyası ilə əlaqədardır.
Əlavə olaraq qeyd edək ki, regionu ziyarət edən avropalı səyyahıları sadəcə Yerevanın müsəlman əhalisi haqqında deyil, eləcə də şəhərdə çoxluq təşkil edən ermənilər haqqında məlumatlar veriblər. İspaniya Kralının nümayəndəsi Antonio de Guveanın 1608 ilə aid qeydi (xatirəsi) qorunub saxlanılmışdır, sonuncuya görə Yerevan bütün Böyük Ermənistanın ən mühüm şəhəri və paytaxtı idi, tamamilə ermənilər ilə məskunlaşdırılmışdır[5].
1631-1633 illər ərzində Yerevanı ziyarət edən fransız səyyahı Jan Batist Tavernye öz «altı səyahətlər» əsərinin «fars səyahəti» hissəsində Yerevan şəhərinin planını və ümumi panoramasını təsvir edərək «Xristian erməniləri ilə məskunlaşdırıldığı məhəllələri» haqqında danışır[6]. Yerevan qalasını və şəhərin qədim kilsələrini təsvir edərkən o qeyd edir ki, şəhər sırf ermənilər ilə məskunlaşdırılmışdır[7]. Azərbaycanlı müəlliflər həmin dərsliklərdə bunu da qeyd edirlər ki, Xristian az saylı əhali kimi ermənilərin regiona ilk girişi birbaşa 1441 ildə Kilikyadan erməni katolikosluğunun Yerevanın ətrafında yerləşən Üç kilsəsinə (Eçmiadzin) daşınması ilə əlaqəlidir. Onlar qeyd edirlər ki, güyə sonradan erməni katolikoslar azərbaycanlıların torpaqlarını mənimsəyərək öz torpaq sahələrini genişləndirirdilər[8].
Bir daha aydınlaşdırmaq lazımdır ki, həmin dövrdə Yerevanda və ya ətrafdakı ərazilərdə heç bir azərbaycanlı yaşamayıb, bundan başqa yerli fars, müsəlman hakimiyyətinin nümayəndələri özləri erməni kəndlilərinin torpaqlarını alırlardı ya da öz ata-baba yurdlarından didərgin edirdilər. Erməni Apostol Kilsəsinə aid aid torpaq sahələri isə kilsəyə mənsub olduğu kimi fars hakimiyyəti xüsusi fərmanlarla təsdiq edirdi.
Yəni, həmin torpaqlar kilsənin qanuni mülkiyyəti idi.
Azərbaycanlı müəlliləri buna oxşar əsassız hiylələrlə erməni Artsaxın tarixini də saxtalaşdırırlar. Qeyd olunan dərsliklərdə Artsax yerli (doğma) türk ərazisi kimi təqdim olunur, həmin ərazidə ermənilərin məskunlaşması sadəcə 1828 ildən sonra qeyd edilir[9].
Qeyd edək ki, Artsax o ərazilərindəndir ki, 2023 ilə qədər ermənilər həmişə mütləq çoxluq təşkil edirdi. Burada daimi erməni hakimiyyəti olubdur və sadəcə 18-ci əsrin ortalarında Şuşidə türk mənşəli Pənah xan yerləşə (möhkəmlənmə) bildi və Qarabağ xanlığını qura bildi.
Hələ ondan sonra da türk dillilər Artsax əhalisinin azlığını təşkil edirdi.
Azərbaycan tarix dərsliklərində eləcə də 1918 il Osmanlı dövlətinin razılığı ilə güyə Azərbaycanın tarixi torpaqlarında Yerevan paytaxtı ilə[10] Ermənistan Respublikasının qurulması haqqındakı tarixşünaslıq saxta tezisi dolaşır.
Qeyd etmək lazımdır ki, Ermənistan Respublikası öz mövcudluğu üçün Sərdarabad, Baş Abaran qalibiyyətli döyüşlərinə borcludur. Həmin döyüşlərdə məğlubiyyətdən sonra türk qoşunları və onların soydaşı olan yerli türk dillilər Şərqi Ermənistanda erməni dövlətinin mövcudluğunu qəbul etməyə məcbur olubdurlar.
Beləliklə, azərbaycan dövləti hələ məktəb yaşından ermənilərin özləri üçün düşmanı olduğu, öz «tarixi torpaqlarını işğal etdikləri» və güyə bölgədə immiqrant olduqları haqqındakı fikrini formalaşdırır.
[1] Azərbaycan tarixi 5, https://www.e-derslik.edu.az/player/index3.php?book id=447#books/447/units/unit-1/page101.xhtml, s. 101.
[2] Eyni yerdə.
[3] Azərbaycan tarixi 8, https://e-derslik.edu.az/player/index3.php?bookid=388#books/388/units/unit-1/page110/xhtml, s. 109-110.
[4] Yeğiazaryan A., Hovhannisyan A., Ğaribyan A., Ermənistan Respublikasının ərazisi barəsində Azərbaycan tarixinin yazılma konsepsiyası, Yerevan halı, Yerevanın orta əsr və müasir dövrünün tarixi və azərbaycan saxtakarlığı, sayfa 243, eləcə də Karapetyan M.-a bax, 1600-1724 illər Yerevanın əhalisinin etnik tərkibinin və sayının dəyişiklikləri, tarixi-filoloji jurnal, 1986 il, N 2, sayfa 107-108.
[5] Yeğiazaryan A., Hovhannisyan A., Ğaribyan A., Ermənistan Respublikasının ərazisi barəsində Azərbaycan tarixinin yazılma konsepsiyası, Yerevan halı, Yerevanın orta əsr və müasir dövrünün tarixi və azərbaycan saxtakarlığı, sayfa 244.
[6] Şuxyan R., Jan Batists Taverninin təsvirində 17-ci əsrin Yerevanı, https://arm.sputniknews.ru/20170917/armenia-erevan-jan-batist-tavernie-8691074.html
[7] Yeğiazaryan A., Hovhannisyan A., Ğaribyan A., Ermənistan Respublikasının ərazisi barəsində Azərbaycan tarixinin yazılma konsepsiyası, Yerevan halı, Yerevanın orta əsr və müasir dövrünün tarixi və azərbaycan saxtakarlığı, sayfa 245
[8] Azərbaycan tarixi 8, https://e-derslik.edu.az/player/index3.php?bookid=388#books/388/units/unit-1/page110/xhtml , s. 110.
[9] Azərbaycan tarixi 5, https://www.e-derslik.edu.az/player/index3.php?book id=447#books/447/units/unit-1/page101.xhtml, s. 99-100.
[10] Azərbaycantarixi 9, https://www.trims.edu.az/noduploads/book/quot-azarbaycan-tarixi-quot-fanni-uzra-9-cu-sinif-ucun-darslik.pdf, s. 100.