2025
2025
33 il əvvəl, 1991 il aprel ayının 30-da SSRİ-nın mərkəzi orqanları və Sovet Azərbaycan «Çaykənd» hərbi-polis genişmiqyaslı əməliyyatına başladılar, sonuncu 1991 il aprel-avqust aylar ərzində Sovet ordu bölmələri, Azərbaycan DİN-nin daxili qoşunları, Azərbaycan Daxili işlər nazirliyinin Xüsusi Təyinatlı Polis Dəstəsi (XTPD) ilə birlikdə həyata keçirdilər.
«Pasport rejiminin yoxlanılması» bəhanəsi ilə həyata keçirilən əməliyyatın məqsədi ermənilərə əziyyət verməsi, onları qorxutması və erməni yaşayış məntəqələrindən onların məcburi köçürülməsi idi. «Çaykənd» əməliyyatı sadəcə Artsaxı və Sovet Azərbaycanın ermənilərinin məskunlaşdığı rayonlarını deyil, eləcə də Ermənistanın sərhəd yaşayış məntəqələrini daxil edirdi.
Əməliyyatın rəsmi başlanğıcı aprel ayının 30-u hesab olunduğuna baxmayaraq sonuncunun hazırlıq işləri çox daha əvvəl 1988-90 illər ərzində Şahumyan rayonunun və Getaşen (Çaykənd) alt bölgəsinin bir sıra erməni yaşayış məntəqələrinə hədəfli hücumları və təcavüzləri ilə başlayıbdırlar.
1991 il aprel ayının 29-dan 30-a keçən gecə Martunaşenin və Getaşenin mühasirəyə alınması və atəşə tutulması ilə «Çaykənd» əməliyyatı başlayır. Erməni yaşayış məntəqələri Sovet ordusunun və Daxili işlər nazirliyinin bölmələri tərəfindən «çərçivəyə götürüldülər», ondan sonra XTPD daxil olaraq sakinləri qorxudaraq təcavüzlərə və məcburi deportasiyaya məruz qoyubdurlar.
«Çaykənd» əməliyyatı nəticəsində Şimali Artsaxın, Şahumyan, Hadrut, Şuşi rayonlarının onlarla kəndi dağıdılıb, ermənilər isə məcburi köçürülüblər, 100-dən çox insan qətlə yetirilib, bir neçə yüz nəfər əsir götürülüb.
«Çaykənd» əməliyyatı 1988-1990 illər ərzində Artsaxda və Sovet Azərbaycanın ermənilərin məskunlaşdığı rayonlarında ermənilərə qarşı həyata keçirilən aqressiyanın və zoraklıqların davamı idi. Həmin siyasətin son məqsədi erməniləri öz , Artsaxdan didərgin düşürməsi idi, sonuncu 2020-2023 illər ərzində tamamilə həyata keçirildi. Eləcə də Beynəlxalq ictimaiyyətinin qeyri-kafi reaksiyası və Azərbaycanı cilovlamaq üçün adekvat mexanizmlərin tətbiq edilməməsi nəticəsində mümkün oldu.